 |
| Essential Financial Knowledge for Business Success |
आजच्या युगात उद्योजकता (Entrepreneurship) ही केवळ नोकरीचा पर्याय नसून, आर्थिक स्वातंत्र्य व सामाजिक विकासाचे साधन आहे. उद्योजकता ही केवळ नाविन्यपूर्ण कल्पना आणि मेहनतीवर अवलंबून नसते, तर आर्थिक साक्षरता आणि योग्य आर्थिक नियोजन यावरही तितकेच अवलंबून असते. उद्योजकासाठी आर्थिक संज्ञा समजून घेणे हे व्यवसायाच्या यशस्वी वाटचालीसाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे. या लेखात आपण उद्योजकतेसाठी उपयुक्त असलेल्या काही महत्त्वाच्या आर्थिक संज्ञा, त्यांचे अर्थ आणि त्यांचे व्यवसायातील महत्त्व यावर सविस्तर चर्चा करू.
उद्योजकतेसाठी उपयुक्त महत्त्वाच्या आर्थिक संज्ञा
भांडवल (Capital)
भांडवल म्हणजे व्यवसाय सुरू करण्यासाठी किंवा चालवण्यासाठी आवश्यक असलेली आर्थिक संसाधने. यात रोख रक्कम, उपकरणे, मालमत्ता किंवा इतर संसाधनांचा समावेश होतो. थोडक्यात व्यवसाय सुरू करण्यासाठी किंवा वाढवण्यासाठी लागणारा निधी म्हणजे भांडवल होय. हे दोन प्रकारचे असू शकते –
- स्वतःचे भांडवल (Equity Capital): उद्योजकाने स्वतःच्या बचतीतून किंवा गुंतवणूकदारांकडून मिळवलेले भांडवल.
- कर्ज
भांडवल (Debt Capital):
बँक किंवा
वित्तीय संस्थांकडून
घेतलेले कर्ज.
उद्योजकतेतील महत्त्व: भांडवल हे व्यवसायाचा पाया आहे. याच्या योग्य नियोजनामुळे व्यवसायाची सुरुवात, विस्तार आणि दैनंदिन कामकाज सुलभ होते.
उदाहरण: स्टार्टअपसाठी 10 लाख रुपये स्वतःच्या बचतीतून आणि 20 लाख रुपये बँक कर्जातून उभे करणे.
प्रवाह/ कार्यशील भांडवल (Working Capital)
प्रवाह / कार्यशील भांडवल म्हणजे दैनंदिन व्यवसाय कामकाजासाठी उपलब्ध असलेली रोख रक्कम. यातून कर्मचारी पगार, बिले, कच्चा माल इत्यादी खर्च भागवले जातात.
- सूत्र: प्रवाह भांडवल = चालू संपत्ती/ मालमत्ता (Current Assets) - चालू दायित्वे (Current Liabilities)
उद्योजकतेतील महत्त्व: पुरेसे प्रवाह भांडवल असल्यास व्यवसायाची दैनंदिन कामकाज सुरळीत चालते आणि आर्थिक अडचणी टाळता येतात.
उदाहरण: तुमच्या व्यवसायाकडे 5 लाख रुपये रोख आणि 2 लाख रुपये बिले देण्यासाठी असल्यास, 3 लाख रुपये हे तुमचे प्रवाह भांडवल आहे.
नफा (Profit)
नफा म्हणजे व्यवसायाच्या उत्पन्नातून सर्व खर्च वजा केल्यानंतर उरलेली रक्कम. नफा हा व्यवसायाच्या यशाचा मापदंड आहे.
- निव्वळ
नफा (Net Profit):
सर्व खर्च,
कर आणि
व्याज वजा
केल्यानंतरचा नफा.
- एकूण
नफा (Gross Profit):
विक्रीतून मिळालेले
उत्पन्न वजा
उत्पादन खर्च.
उद्योजकतेतील
महत्त्व: नफा
हा व्यवसायाच्या
टिकाव आणि
विस्तारासाठी आवश्यक
आहे. यामुळे
पुनर्गुंतवणूक, कर्ज
परतफेड आणि
नवीन संधी
निर्माण होतात.
उदाहरण: तुमच्या दुकानाने 1 लाख रुपये उत्पन्न मिळवले आणि 60,000 रुपये खर्च आला, तर 40,000 रुपये हा तुमचा एकूण नफा आहे.
खर्च (Cost)
खर्च म्हणजे व्यवसाय चालवण्यासाठी लागणारा पैसा. यात कच्चा माल, कर्मचारी पगार, भाडे, विपणन इत्यादींचा समावेश होतो.
- निश्चित खर्च (Fixed Costs): उत्पादन झाले किंवा नाही तरी द्यावे लागणारे खर्च. उदा. भाडे, पगार, विमा इ यांसारखे नियमित खर्च.
- परिवर्तनीय खर्च (Variable Costs): उत्पादनाच्या प्रमाणानुसार बदलणारे खर्च, जसे कच्चा माल, वीज, वाहतूक ई
उद्योजकतेतील महत्त्व: खर्च नियंत्रणामुळे नफा वाढतो आणि व्यवसाय आर्थिकदृष्ट्या स्थिर राहतो.
उदाहरण: तुमच्या कारखान्याचे मासिक भाडे 20,000 रुपये (निश्चित खर्च) आणि कच्च्या मालासाठी 50,000 रुपये (परिवर्तनीय खर्च).
महसूल (Revenue)
महसूल म्हणजे व्यवसायाच्या उत्पादनांच्या किंवा सेवांच्या विक्रीतून मिळणारी एकूण रक्कम. याला टर्नओव्हर (Turnover) असेही म्हणतात.
उद्योजकतेतील महत्त्व: महसूल हा व्यवसायाच्या वाढीचा आणि बाजारातील स्थानाचा मापदंड आहे. यावरून व्यवसायाची मागणी आणि यश समजते.
उदाहरण: तुमच्या ऑनलाइन स्टोअरने एका महिन्यात 50,000 रुपये किमतीची उत्पादने विकली, तर हा तुमचा महसूल आहे.
रोख प्रवाह (Cash Flow)
रोख प्रवाह म्हणजे व्यवसायात येणारी आणि जाणारी रोख रक्कम. यात विक्रीतून मिळणारा पैसा आणि खर्चासाठी वापरलेला पैसा यांचा समावेश होतो. उद्योजकाने सकारात्मक रोकड प्रवाह ठेवणे महत्त्वाचे आहे, कारण यावरून व्यवसायाची देयकं फेडण्याची क्षमता ठरते.
- सकारात्मक रोख प्रवाह (Positive Cash Flow): जेव्हा येणारी रक्कम जाणाऱ्या रकमेपेक्षा जास्त असते.
- नकारात्मक रोख प्रवाह (Negative Cash Flow): जेव्हा खर्च उत्पन्नापेक्षा जास्त असतो.
उद्योजकतेतील महत्त्व: सकारात्मक रोख प्रवाह व्यवसायाची आर्थिक स्थिरता सुनिश्चित करतो आणि कर्ज किंवा भांडवलाची गरज कमी करतो.
उदाहरण: तुमच्या व्यवसायाने महिन्याला 1 लाख रुपये कमावले आणि 80,000 रुपये खर्च केले, तर 20,000 रुपये सकारात्मक रोख प्रवाह आहे.
गुंतवणूक परतावा (Return on Investment - ROI)
गुंतवलेल्या भांडवलावर मिळालेला नफा म्हणजे परतावा. ROI हे गुंतवणुकीवर मिळणाऱ्या परताव्याचे मोजमाप आहे. यामुळे गुंतवणुकीच्या कार्यक्षमतेचा अंदाज येतो.
- सूत्र:
ROI = [(नफा - गुंतवणूक
खर्च) / गुंतवणूक
खर्च] × 100
- उद्योजकतेतील
महत्त्व: उद्योजकासाठी ROI जितका जास्त, तितका व्यवसाय फायदेशीर मानला जातो. ROI
मुळे उद्योजकाला
कोणत्या गुंतवणुकीतून
जास्त फायदा
होईल हे
समजते, ज्यामुळे
संसाधनांचा योग्य
वापर होतो.
- उदाहरण:
तुम्ही 1 लाख
रुपये विपणनावर
खर्च केले
आणि त्यातून
1.5 लाख रुपये
नफा मिळाला,
तर ROI = [(1.5 लाख
- 1 लाख) / 1 लाख]
× 100 = 50%.
ब्रेक-इव्हन पॉइंट (Break-Even Point)
ज्या क्षणी व्यवसायाचे एकूण उत्पन्न = एकूण खर्च होते, त्या बिंदूला ब्रेक-इव्हन पॉइंट म्हणतात. यानंतर मिळणारे उत्पन्न म्हणजे प्रत्यक्ष नफा. ब्रेक-इव्हन पॉइंट म्हणजे तो बिंदू जिथे व्यवसायाचा महसूल आणि खर्च समान होतात, म्हणजेच ना नफा ना तोटा, म्हणजेच खर्च आणि उत्पन्न समान होण्याचा टप्पा.
- सूत्र: ब्रेक-इव्हन पॉइंट (युनिट्समध्ये) = निश्चित खर्च / (प्रति युनिट विक्री किंमत - प्रति युनिट परिवर्तनीय खर्च)
- उद्योजकतेतील महत्त्व: हा बिंदू व्यवसायाला कधी नफा मिळवायला सुरुवात होईल हे समजण्यास मदत करतो.
- उदाहरण: तुमचा निश्चित खर्च 50,000 रुपये आहे, प्रति युनिट विक्री किंमत 500 रुपये आणि परिवर्तनीय खर्च 300 रुपये आहे, तर ब्रेक-इव्हन पॉइंट = 50,000 / (500 - 300) = 250 युनिट्स.
विपणन खर्च (Marketing Expenses)
विपणन खर्च म्हणजे उत्पादन किंवा सेवेच्या जाहिराती आणि प्रचारासाठी केलेला खर्च, जसे डिजिटल जाहिराती, सोशल मीडिया कॅम्पेन, होर्डिंग्स.
- उद्योजकतेतील महत्त्व: विपणनामुळे ग्राहकांपर्यंत पोहोचणे सोपे होते आणि विक्री वाढते. मात्र, याचे बजेट नियंत्रित ठेवणे गरजेचे आहे.
- उदाहरण: तुम्ही Google Ads वर 20,000 रुपये खर्च केले, ज्यामुळे 50 नवीन ग्राहक मिळाले.
इक्विटी (Equity)
इक्विटी म्हणजे व्यवसायातील मालकीचा हिस्सा. उद्योजk किंवा गुंतवणूकदार यातून व्यवसायाच्या नफ्यावर हक्क सांगतात.
उद्योजकतेतील महत्त्व: इक्विटी गुंतवणूकदारांना आकर्षित करते आणि व्यवसायाच्या विस्तारासाठी भांडवल उभे करण्यास मदत करते.
उदाहरण: तुमच्या स्टार्टअपमध्ये 20% इक्विटी 10 लाख रुपयांना गुंतवणूकदाराला दिल्यास, तुम्ही 10 लाख रुपये भांडवल उभे करू शकता.
कर (Taxation)
कर म्हणजे सरकारला द्याव्या लागणाऱ्या रकमा, जसे GST, आयकर, कॉर्पोरेट कर, व्यवसाय कर. उद्योजकांना करांचे नियम समजून घेणे आवश्यक आहे. शासनाकडे भरावयाची आर्थिक देयके. उद्योजकांसाठी GST, आयकर, प्रोफेशन टॅक्स हे महत्त्वाचे कर प्रकार आहेत. वेळेत कर भरणे व्यवसायाच्या विश्वासार्हतेसाठी आवश्यक आहे.
उद्योजकतेतील महत्त्व: करांचे योग्य व्यवस्थापन केल्यास कायदेशीर अडचणी टाळता येतात आणि नफा वाचतो.
उदाहरण: तुमच्या व्यवसायावर 18% GST लागू असेल, तर प्रत्येक विक्रीवर हा कर ग्राहकाकडून घेऊन सरकारला जमा करावा लागतो.
विमा (Insurance)
विमा म्हणजे व्यवसायातील जोखीम कमी करण्यासाठी केलेली आर्थिक व्यवस्था, जसे मालमत्ता विमा, कर्मचारी विमा, उत्पादन दायित्व विमा.
उद्योजकतेतील महत्त्व: विमा अनपेक्षित नुकसानापासून संरक्षण देतो आणि व्यवसायाची आर्थिक स्थिरता राखतो.
उदाहरण: तुमच्या कारखान्याच्या मशिनरीसाठी विमा घेतल्यास, आग किंवा नुकसान झाल्यास आर्थिक मदत मिळते.
व्हेंचर कॅपिटल (Venture Capital)
व्हेंचर कॅपिटल म्हणजे स्टार्टअप किंवा लहान व्यवसायात गुंतवणूक करणाऱ्या खासगी गुंतवणूकदारांकडून मिळणारे भांडवल. याबदल्यात गुंतवणूकदारांना इक्विटी मिळते.
उद्योजकतेतील महत्त्व: व्हेंचर कॅपिटलमुळे स्टार्टअप्सना मोठ्या प्रमाणावर भांडवल मिळते, ज्यामुळे विस्तार आणि नवीन बाजारपेठेत प्रवेश शक्य होतो.
उदाहरण: तुमच्या टेक स्टार्टअपला व्हेंचर कॅपिटल फर्मकडून 50 लाख रुपये मिळाले, ज्याबदल्यात तुम्ही 25% इक्विटी दिली.
डायव्हर्सिफिकेशन (Diversification)
डायव्हर्सिफिकेशन म्हणजे व्यवसायातील जोखीम कमी करण्यासाठी विविध उत्पादने, सेवा किंवा बाजारपेठांमध्ये गुंतवणूक करणे.
उद्योजकतेतील महत्त्व: डायव्हर्सिफिकेशनमुळे एका क्षेत्रातील नुकसान दुसऱ्या क्षेत्रातील यशाने भरून निघते, ज्यामुळे व्यवसाय स्थिर राहतो.
उदाहरण: तुमच्या रेस्टॉरंट व्यवसायाने फूड डिलिव्हरी आणि कॅटरिंग सेवा सुरू करणे.
लिक्विडिटी (Liquidity)
लिक्विडिटी म्हणजे व्यवसायाकडे उपलब्ध असलेली रोख किंवा सहजपणे रोखीत रूपांतरित करता येणारी संपत्ती. पुरेशी लिक्विडिटी असल्यास आपत्कालीन परिस्थितीत तातडीने खर्च भागवता येतात आणि व्यवसाय सुरळीत चालतो.
उदाहरण: तुमच्या बँक खात्यात 2 लाख रुपये रोख आणि शेअर्समध्ये 5 लाख रुपये असल्यास, रोख ही तुमची लिक्विड संपत्ती आहे.
बजेटिंग (Budgeting)
उत्पन्न व खर्च यांचा भविष्यातील आराखडा म्हणजे अंदाजपत्रक. योग्य बजेटिंग केल्यास खर्च नियंत्रण, गुंतवणूक नियोजन व नफ्यात वाढ होते.
उद्योजकतेतील महत्त्व: व्यवसायासाठी अंदाजपत्रक तयार करणे. खर्च आणि उत्पन्न यांचे नियोजन करून आर्थिक शिस्त राखणे.
कर्ज व व्याज (Loan & Interest)
व्यवसाय वाढीसाठी किंवा सुरुवातीस बँका, वित्तीय संस्था किंवा खासगी स्त्रोतांकडून घेतलेली आर्थिक मदत म्हणजे कर्ज. उद्योजकाने कर्ज घेताना व्याजदर, परतफेडीचा कालावधी व जोखीम यांचा विचार करणे महत्त्वाचे आहे. कर्ज किंवा गुंतवणुकीवर दिल्या/मिळवलेल्या रकमेवर ठराविक टक्केवारीने दिलेली रक्कम म्हणजे व्याज. व्याजदर समजून घेतल्यास योग्य कर्ज योजना निवडता येते.
उद्योजकतेतील महत्त्व
- व्यवसायासाठी
घेतलेले कर्ज
आणि त्यावर
भरावा लागणारा
व्याज दर.
- कर्ज
व्यवस्थापन हे
व्यवसाय टिकवण्यासाठी
अत्यंत महत्त्वाचे
आहे.
निव्वळ मूल्य (Net Worth)
एकूण मालमत्ता – एकूण दायित्वे = निव्वळ मूल्य.
उद्योजकाच्या व्यवसायाची आर्थिक ताकद मोजण्यासाठी हा महत्त्वाचा घटक आहे.
आर्थिक जोखीम (Financial Risk)
व्यवसाय करताना होणाऱ्या आर्थिक तोट्याची शक्यता ओळखून त्यावर नियंत्रण ठेवणे म्हणजे जोखीम व्यवस्थापन. योग्य विमा, विविधीकृत गुंतवणूक, खर्च नियंत्रण यामुळे जोखीम कमी करता येते.
- बाजारातील
चढ-उतार,
ग्राहकांची मागणी,
कर्ज न
भरल्यास होणारे
नुकसान.
- जोखीम
व्यवस्थापनासाठी विमा,
विविध गुंतवणूक
पर्याय वापरणे
उपयुक्त ठरते.
निष्कर्ष
उद्योजकतेसाठी आर्थिक साक्षरता ही यशस्वी व्यवसायाचा कणा आहे. वरील आर्थिक संज्ञा समजून घेतल्यास उद्योजकांना भांडवल उभारणी, खर्च नियंत्रण, नफा वाढवणे आणि जोखीम व्यवस्थापन यात मदत होते. या संज्ञांचा वापर करून उद्योजक आपला व्यवसाय अधिक कार्यक्षम आणि टिकाऊ बनवू शकतात. आर्थिक नियोजन आणि साक्षरतेसह उद्योजकता ही केवळ स्वप्नच राहणार नाही, तर ती यशस्वी वास्तव बनू शकेल.
-------------------------------------------------------
Business Plus WhatsApp Group
वंदे मातरम
नव उद्योजक, जुने उद्योजक किंवा ज्यांना उद्योग/ व्यवसाय सुरु करायचा आहे, अशा फक्त भारतीय लोकांसाठी हा Business Plus ग्रुप आहे. शासन-खासगी योजना, बँक स्कीम, यशस्वी उद्योजकांचे रहस्य इत्यादी माहिती या ग्रुपवर देण्यात येईल. हा ग्रुप गरजेनुसार काही दिवस सर्वांना पोस्ट करण्यास बंद अथवा सुरु ठेवण्यात येईल. कृपया मल्टी लेव्हल मार्केटिंग, चेन मार्केटिंग, अँप वरून कर्ज, शेअर मार्केट, बीटकॉइन, लॉटरी अशा प्रकारचे मेसेज पोस्ट करू नये. आपल्या व्यवसायाची जाहिरात आपण या ग्रुपवर करू शकतात.
ग्रुप जॉईन करण्यासाठी लिंक-
https://chat.whatsapp.com/FvX5s5QF9QiHylEreDgvRY
जयहिंद
------------------------------------------------------