 |
| Adjectives in Marathi: Structure, Types, and Illustrations |
मराठी व्याकरणात विशेषण हा शब्द "विशेष दाखवणारा" असा अर्थ दर्शवतो. मराठी भाषेत विशेषण (Adjective) हा शब्द एका संज्ञेला (Noun) किंवा सर्वनामाला (Pronoun) विशेष गुण, वैशिष्ट्य, स्वरूप, किंवा प्रमाण याबद्दल अधिक माहिती देण्यासाठी वापरला जातो. म्हणजेच, नाम (व्यक्ती, वस्तू, ठिकाण, प्राणी इ.) यांच्या गुण, स्वरूप, आकार, रंग, अवस्था, संख्यादि बाबी सांगणारा शब्द म्हणजे विशेषण होय. विशेषण संज्ञेचे वर्णन करते, ज्यामुळे ती व्यक्ती, वस्तू, ठिकाण किंवा गोष्ट याबद्दल अधिक स्पष्टता येते. थोडक्यात, विशेषण हा शब्द आहे जो संज्ञेच्या गुणवत्तेची, मात्रेची किंवा मर्यादेची माहिती देतो. विशेषण हा नेहमी नामाशी संबंधित असतो आणि त्या नामाचे वर्णन करतो. त्यामुळे वाक्यातील नाम अधिक स्पष्टपणे आणि जिवंतपणे समजते.
विशेषण म्हणजे काय? (What is an Adjective?)
नामाबद्दल किंवा सर्वनामाबद्दल अधिक माहिती सांगणाऱ्या शब्दाला विशेषण (Adjective) म्हणतात. विशेषण हे नामाचा गुण, संख्या, प्रमाण, किंवा इतर वैशिष्ट्ये दर्शवतात. विशेषण हा वाक्याचा एक भाग आहे जो नाम (व्यक्ती, वस्तू, ठिकाण) किंवा सर्वनाम (तो, ती, ते इ.) यांचे गुण, अवस्था, रंग, आकार, संख्या इत्यादी दर्शवतो. म्हणजेच, विशेषण हे त्या नामाबद्दल अधिक माहिती देतं. सोप्या भाषेत सांगायचं झाल्यास, एखादी वस्तू, व्यक्ती किंवा ठिकाण कसे आहे, याबद्दल विशेषण आपल्याला माहिती देतात.
विशेषणाचे प्रकार (Types of Adjectives):
गुणवाचक विशेषण (Descriptive/Qualitative Adjective):
एखाद्या संज्ञेचा गुण, रंग, आकार, स्वभाव चव किंवा स्थिती इ. दर्शवते. व्यक्ती वा वस्तूचा गुण दर्शवणारे हे विशेषण आहे.
उदाहरणे:- चांगला माणूस (माणूस कसा आहे? चांगला आहे.)
- हिरवे रान (रान कसे आहे? हिरवे आहे.)
- मोठा बंगला (बंगला कसा आहे? मोठा आहे.)
- गोड आंबा (आंबा कसा आहे? गोड आहे.)
- सुंदर (Beautiful) → ती सुंदर आहे.
- हुशार (Intelligent) → तो हुशार विद्यार्थी आहे.
- मोठा (Big) → हे मोठं झाड आहे.
- लहान (Small) → ती लहान मुलगी आहे.
- उंच (Tall) → तो उंच माणूस आहे.
- सुंदर फूल, गोड मिठाई, चांगला मुलगा, गोड गाणे, सुंदर बाग.
संख्यावाचक विशेषण (Numeral Adjective):
संज्ञेची संख्या किंवा क्रम दर्शवते. व्यक्ती वा वस्तूची संख्या दर्शवणारे हे विशेषण आहे.
उदाहरणे:
- पाच मुले (मुले किती आहेत? पाच आहेत.)
- पहिली रांग (रांग कोणती आहे? पहिली आहे.)
- काही लोक (लोक किती आहेत? काही आहेत.)
- एक (One) → मला एक पुस्तक हवे आहे.
- दोन (Two) → दोन मुले खेळत आहेत.
- पहिला (First) → तो पहिला विद्यार्थी आहे.
- तिसरा (Third) → तिसरा प्रश्न कठीण आहे.
- अनेक (Many) → अनेक लोक आले होते.
- उदाहरण: दहा पुस्तके, पहिला मुलगा, काही मित्र, तीन मित्र, शंभर विद्यार्थी
प्रमाणवाचक विशेषण (Quantitative Adjective):
संज्ञेचे प्रमाण दर्शवते. प्रमाण किंवा परिमाण दाखवणारे हे विशेषण आहे.
उदाहरण: थोडं पाणी, खूप पैसा, पुरेसं अन्न, भरपूर भात, कमी वेळ.
संकेतवाचक विशेषण / सार्वनामिक विशेषण (Demonstrative Adjective):
कोणती संज्ञा याबद्दल निर्देश करते. जेव्हा सर्वनाम नामाच्या आधी येऊन विशेषणाचे कार्य करते, तेव्हा त्याला सार्वनामिक विशेषण म्हणतात.
उदाहरण:- हा मुलगा, ती मुलगी, ते झाड.
- तो पक्षी (पक्षी कोणता? तो.)
- हे झाड (झाड कोणते? हे.)
प्रश्नवाचक विशेषण (Interrogative Adjective):
प्रश्न विचारण्यासाठी वापरले जाते.
उदाहरण: कोणतं पुस्तक?, किती पैसे?
विशेष्यापासून बनलेले विशेषण (Proper Adjective):
रंगवाचक विशेषण (Color Adjectives)
नामाचा रंग दर्शवणारे- लाल (Red) → लाल फुलं खूप सुंदर आहेत.
- हिरवा (Green) → हिरवा पानं गळत आहेत.
- निळा (Blue) → निळा आकाश शांत आहे.
- पिवळा (Yellow) → पिवळा शर्ट आवडला.
- गुलाबी (Pink) → गुलाबी रंग मुलींना आवडतो.
आकारवाचक विशेषण (Shape Adjectives)
नामाचा आकार सांगणारे- गोल (Round) → गोल बॉल खेळायला मजा येते.
- चौरस (Square) → चौरस टेबल आहे.
- लांबट (Oval) → लांबट चेहरा आहे.
- सरळ (Straight) → सरळ रस्ता आहे.
- वाकडा (Bent) → वाकडा काटा आहे.
अवस्थावाचक विशेषण (State/Condition Adjectives)
नामाची अवस्था किंवा स्थिती दर्शवणारे- थंड (Cold) → थंड पाणी प्यायला मिळाले.
- गरम (Hot) → गरम चहा आवडतो.
- रिकामा (Empty) → रिकामा डबा आहे.
- भरलेला (Full) → भरलेला ग्लास टेबलावर आहे.
- ओला (Wet) → ओला रस्ता घसरतो.
विशेषणाची वैशिष्ट्ये:
- विशेषण नेहमी संज्ञा किंवा सर्वनामाच्या आधी येतं आणि त्याचं वर्णन करतं.
- विशेषण संज्ञेच्या लिंग, वचन आणि विभक्ती यांच्याशी जुळतं.उदाहरण: सुंदर मुलगा (पुल्लिंग), सुंदर मुलगी (स्त्रीलिंग), सुंदर मुलं (अनेकवचन).
उदाहरणांसह स्पष्टीकरण (Examples with Explanation):
गुणवाचक विशेषण:
- वाक्य: रम्याने एक लाल ड्रेस घातला.
- यात लाल हे विशेषण ड्रेस या संज्ञेचा रंग दर्शवतं.
- आणखी उदाहरण: उंच झाड, चवदार जेवण.
संख्यावाचक विशेषण:
- वाक्य: पाच मुलं मैदानात खेळत आहेत.
- यात पाच हे विशेषण मुलं या संज्ञेची संख्या दर्शवतं.
- आणखी उदाहरण: दुसरा मजला, सात घोडे.
प्रमाणवाचक विशेषण:
- वाक्य: मला थोडं दूध हवं आहे.
- यात थोडं हे विशेषण दूध या संज्ञेचं प्रमाण दर्शवतं.
- आणखी उदाहरण: खूप आनंद, कमी वेळ.
संकेतवाचक विशेषण:
- वाक्य: हा पुस्तक माझा आहे.
- यात हा हे विशेषण पुस्तक कोणतं आहे हे दर्शवतं.
- आणखी उदाहरण: ती बाग, ते पक्षी.
प्रश्नवाचक विशेषण:
- वाक्य: कोणतं फळ तुला आवडतं?
- यात कोणतं हे विशेषण फळ बद्दल प्रश्न विचारतं.
- आणखी उदाहरण: किती पुस्तके हवीत?
विशेषणाचे महत्त्व
- विशेषण वाक्याला अधिक अर्थपूर्ण आणि रंजक बनवतं. त्यामुळे संवाद अधिक स्पष्ट आणि प्रभावी होतो.
- ते संज्ञेची वैशिष्ट्ये स्पष्ट करतं, ज्यामुळे ऐकणारा किंवा वाचणारा याला विषयाची चांगली कल्पना येते.
- उदाहरण: "मी एक पुस्तक वाचलं" ऐवजी "मी एक रोमांचक पुस्तक वाचलं" असं म्हटल्याने वाक्य अधिक आकर्षक होतं.
व्याकरणात विशेषणाचा वापर
- विशेषण संज्ञेच्या लिंग आणि वचनानुसार बदलतं.
- उदाहरण: चांगला मुलगा, चांगली मुलगी, चांगली मुलं.
- काहीवेळा विशेषणाला प्रत्यय जोडून विशेष्यापासून बनवलं जातं.
- उदाहरण: भारत (संज्ञा) → भारतीय (विशेषण).