 |
| Entrepreneur’s Guide to Effective Packaging |
उद्योजकतेसाठी पॅकेजिंग हा एक महत्त्वाचा घटक आहे, कारण तो उत्पादनाचे संरक्षण, सादरीकरण आणि विपणन यांच्याशी थेट संबंधित आहे. कोणत्याही उत्पादनाला बाजारात ओळख मिळवून देण्यासाठी, ग्राहकांपर्यंत आकर्षक पद्धतीने पोहोचवण्यासाठी आणि दीर्घकाळ टिकवण्यासाठी योग्य पॅकेजिंगची आवश्यकता असते. पॅकेजिंग केवळ उत्पादनाला सुरक्षित ठेवण्यासाठीच नाही, तर ग्राहकांचे लक्ष वेधण्यासाठी, ब्रँड ओळख निर्माण करण्यासाठी आणि विक्री वाढवण्यासाठीही महत्त्वाचे आहे. त्यामुळे, कोणताही व्यवसाय सुरू करताना पॅकेजिंगची योग्य योजना करणे महत्त्वाचे आहे.
पॅकेजिंगचे मुख्य उद्दिष्ट्‌य
पॅकेजिंगचे मुख्य उद्दिष्ट्‌य फक्त वस्तू सुरक्षित ठेवणे नाही, तर त्यात अनेक गोष्टी समाविष्ट आहेत:
उत्पादनाचे संरक्षण:
पॅकेजिंग उत्पादनाला भौतिक नुकसान, दूषित होणे, ओलावा, उष्णता किंवा इतर पर्यावरणीय घटकांपासून वाचवते. तसेच उत्पादन तुटणे, ओलावा, धूळ, कीड, बुरशी, उष्णता किंवा दाबापासून वाचवते. उदा., अन्नपदार्थांचे पॅकेजिंग त्यांचे शेल्फ लाइफ वाढवते.
ब्रँडिंग आणि मार्केटिंग:
आकर्षक डिझाइन, रंग आणि लोगो यांच्याद्वारे पॅकेजिंग ब्रँडची ओळख निर्माण करते. आकर्षक आणि दर्जेदार पॅकेजिंगमुळे ग्राहकांवर सकारात्मक प्रभाव पडतो. उदा., ऍपलच्या साध्या पण आकर्षक पॅकेजिंगमुळे त्याची उत्पादने प्रीमियम वाटतात.
ग्राहक अनुभव:
सोयीस्कर आणि वापरण्यास सुलभ पॅकेजिंग ग्राहकांचा अनुभव सुधारते. उदा., झिप-लॉक पॅकेजिंग किंवा पुनर्वापरयोग्य कंटेनर.
माहिती प्रदान:
पॅकेजिंगवर उत्पादनाची माहिती (साहित्य, वापर, कालबाह्यता तारीख, घटक, वापर पद्धत, तारीख, वजन, किंमत) देणे कायद्याने बंधनकारक असते आणि ग्राहकांचा विश्वास वाढवते.
साठवणूक सुलभता:
उत्पादन एकत्र साठवणे व वाहतूक करणे सोपे होते.
पर्यावरणीय प्रभाव:
इको-फ्रेंडली पॅकेजिंगमुळे पर्यावरणप्रेमी ग्राहक आकर्षित होतात आणि ब्रँडची प्रतिमा सुधारते.
विपणनाचा भाग:
पॅकेजिंग हे उत्पादनाच्या जाहिरातीसाठी एक अप्रत्यक्ष माध्यम असते.
पॅकेजिंगचे प्रकार
उद्योजकतेसाठी पॅकेजिंगचे प्रकार उत्पादनाच्या स्वरूपानुसार आणि उद्देशानुसार बदलतात:
प्राथमिक पॅकेजिंग (Primary Packaging):
हा पॅकेजिंगचा पहिला स्तर आहे जो थेट उत्पादनाच्या संपर्कात असतो. उदा., दूधाची बाटली, बिस्किटांचा डबा, शाम्पूची बाटली. याचे मुख्य उद्दिष्ट्‌य उत्पादनाचे संरक्षण करणे आणि ते आकर्षक दिसणे हे असते.
द्वितीयक पॅकेजिंग (Secondary Packaging):
प्राथमिक पॅकेजिंगला संरक्षण देण्यासाठी आणि एकत्र ठेवण्यासाठी वापरले जाते. उदा., बिस्किटांच्या डब्यांचा कार्टन, म्हणजेच बिस्किटांचे अनेक पाकिटे एका मोठ्या बॉक्समध्ये पॅक करणे. हे पॅकेजिंग वाहतूक आणि साठवणुकीदरम्यान सुलभता आणते आणि प्राथमिक पॅकेजला अतिरिक्त संरक्षण देते.
तृतीयक पॅकेजिंग (Tertiary Packaging):
हा सर्वात मोठा पॅकेजिंग स्तर आहे, जो मोठ्या प्रमाणात उत्पादनांची वाहतूक करण्यासाठी आणि साठवणुकीसाठी वापरला जातो. वाहतूक वापरले जाते. उदा., पॅलेट्स, मोठे कार्टन बॉक्स. अनेक मोठे बॉक्स पॅलेटवर (रिश्रश्रशीं) ठेवून त्यांना सुरक्षित करणे. यामुळे उत्पादनांना लांबच्या प्रवासात सुरक्षित ठेवता येते.
विशेष पॅकेजिंग:
विशिष्ट उत्पादनांसाठी डिझाइन केलेले, जसे की नाजूक वस्तूंसाठी शॉक-प्रूफ पॅकेजिंग किंवा औषधांसाठी टँपर-प्रूफ पॅकेजिंग.
पॅकेजिंग सामग्री
पॅकेजिंगसाठी वापरल्या जाणार्‍या सामग्रीचा निवड उत्पादन, खर्च आणि पर्यावरणीय प्रभाव यावर अवलंबून असतो:
- प्लास्टिक: टिकाऊ, हलके, स्वस्त आणि लवचिक असल्यामुळे प्लास्टिकचा वापर अनेक ठिकाणी होतो. हे आर्द्रतेपासून संरक्षण देते. मात्र, पर्यावरणाच्या दृष्टीने यावर मर्यादा आहेत. उदा. पेट (PET) बाटल्या, पॉलिथिन पिशव्या, रॅपर.
- कागद आणि कार्डबोर्ड: हे सर्वात लोकप्रिय आणि पर्यावरणपूरक पर्याय आहेत. हे हलके असल्यामुळे आणि त्यावर सहजपणे प्रिंटिंग करता येत असल्यामुळे याचा वापर मोठ्या प्रमाणात होतो. हे पुनर्वापरयोग्य आणि पर्यावरणपूरक सुद्धा आहे. उदा., पिझ्झा बॉक्स, कार्टन, पेपर बॅग्स, मिठाईचे बॉक्स, औषधांचे खोके.
- काच: नाजूक पण उच्च-गुणवत्तेच्या उत्पादनांसाठी वापरली जाते. पेये, सौंदर्यप्रसाधने आणि औषधांसाठी काचेचा वापर केला जातो. काच उत्पादनाची गुणवत्ता टिकवून ठेवते आणि ती अनेकदा पुनर्वापर करण्यायोग्य (recyclable) असते. उदा. परफ्यूमच्या बाटल्या, जॅम, जेली, लोणची, पेये.
- धातू: टिकाऊ आणि पुन्हा वापरता येण्याजोगे असते. उदा., अन्नपदार्थांचे टिन, ऍल्युमिनियम कॅन.
- बायोडिग्रेडेबल सामग्री: बांबू, मक्याच्या स्टार्चपासून बनवलेले पॅकेजिंग, जे पर्यावरणपूरक आहे.
पॅकेजिंग डिझाइन आणि नवोपक्रम
- आकर्षक डिझाइन: रंग, आकार आणि ग्राफिक्स यांचा वापर करून ग्राहकांचे लक्ष वेधले जाते. उदा., मिनिमल डिझाइन किंवा थीम-आधारित पॅकेजिंग. त्यासोबत आकर्षक लोगो व ब्रँड नेम असावा.
- स्मार्ट पॅकेजिंग: क्यूआर कोड, एनएफसी टॅग्स किंवा तापमान-संवेदनशील लेबल्स यांसारख्या तंत्रज्ञानाचा वापर.
- सोयीस्करता: पुनर्वापरता येणारे झिपर, पंप डिस्पेंसर किंवा सिंगल-सर्व्ह पॅकेट्स यांसारखी डिझाइन्स.
- र्पंकेजिंगवरील माहिती- पॅकेजिंगवर सोपी व समजण्यासारखी माहिती असावी, जेणेकरून उत्पादन विकत घेतांना गोंधळ न होता खरेदी सुलभ होईल.
- वापरण्यास सोपे पॅकेजिंग-पेकेजिंगची रचना उघडणे आणि वापरणे सोपे करणारी असावी.
- इको-फ्रेंडली पॅकेजिंग: बायोडिग्रेडेबल किंवा पुनर्वापरयोग्य सामग्रीचा वापर करून पर्यावरणीय प्रभाव कमी करणे.
स्टार्टअपसाठी पॅकेजिंग निवडताना विचारात घेण्याचे मुद्दे
- उत्पादनाचे संरक्षण (Product Protection)
- लक्ष्य ग्राहक (Target audience)
- सुलभता (Functionality) उघडणे, वापरणे, स्टोअर/ट्रान्सपोर्ट करणं
- पर्यावरणपूरकता (Sustainability) रीसायकल/बायोडिग्रेडेबल
- खर्च (Cost-Effectiveness)
- नियम व शासकीय मागण्या (Regulations)
पॅकेजिंग करताना लक्षात घेण्यासारखे मुद्दे
1) खर्च: स्वस्त पॅकेजिंग निवडताना गुणवत्तेशी तडजोड करू नका. मात्र लहान उद्योजकांसाठी उच्च-गुणवत्तेचे किंवा सानुकूलित पॅकेजिंग महाग असू शकते.
2) उत्पादनाची गरज समजून घ्या: तुमचे उत्पादन किती नाजूक आहे, उत्पादनाचे स्वरूप (द्रव, घन, पावडर, तेलकट, ताजे), त्याला कोणत्या प्रकारचे संरक्षण आवश्यक आहे, आणि त्याचे वजन किती आहे, हे जाणून घेणे महत्त्वाचे आहे. त्यानुसार तुम्ही पॅकेजिंगची सामग्री आणि डिझाइन ठरवू शकता.
3) लक्ष्यित ग्राहक (Target Customer): तुमच्या ग्राहकांच्या गरजा आणि अपेक्षा यानुसार पॅकेजिंग डिझाइन करा. तुमचे ग्राहक कोण (मुले, गृहिणी, उद्योग) आहेत? उदा., तरुण ग्राहकांसाठी ट्रेंडी डिझाइन, तर ज्येष्ठांसाठी साधे आणि सोयीस्कर पॅकेजिंग. जर तुमचे ग्राहक पर्यावरणपूरक उत्पादनांना प्राधान्य देत असतील, तर तुम्ही बायोडिग्रेडेबल किंवा रिसायकल केलेल्या सामग्रीचा वापर करू शकता.
4) ब्रँडची ओळख: तुमच्या पॅकेजिंगवर तुमच्या ब्रँडचा लोगो, रंग आणि इतर घटक योग्यरित्या वापरून तुम्ही एक मजबूत ब्रँड ओळख निर्माण करू शकता. पॅकेजिंग हे तुमच्या ब्रँडचे मौन मार्केटिंग साधन असते.
5) खर्च आणि कार्यक्षमता: पॅकेजिंगचा खर्च तुमच्या बजेटमध्ये बसला पाहिजे. त्याचबरोबर, ते हाताळायला आणि वाहतूक करायला सोपे असले पाहिजे.
6) सरकारी नियम: प्रत्येक देशात पॅकेजिंगसाठी विशिष्ट नियम (उदा., अन्न सुरक्षा, लेबलिंग) असतात, ज्यांचे पालन करणे आवश्यक आहे. काही विशिष्ट उत्पादनांसाठी पॅकेजिंगशी संबंधित सरकारी नियम असू शकतात. विशेषतः अन्न आणि औषध उद्योगात हे नियम कठोर असतात, ज्यांचे पालन करणे आवश्यक आहे. उदा- (ऋडडअख, अॠचअठघ, खडख, बारकोड, चठझ, मॅन्युफॅक्चरिंग/एक्सपायरी डेट).
7) पर्यावरणीय चिंता: प्लास्टिक पॅकेजिंगमुळे प्रदूषण वाढते, त्यामुळे इको-फ्रेंडली पर्यायांचा विचार करावा लागतो.
8) लॉजिस्टिक्स: वाहतूक आणि साठवणुकीसाठी योग्य पॅकेजिंग निवडणे, जेणेकरून खर्च आणि नुकसान कमी होईल.
उद्योजकासाठी पॅकेजिंगचे फायदे
- उत्पादनाची बाजारपेठ वाढवते.
- ग्राहकांचा विश्वास जिंकते.
- स्पर्धात्मक उत्पादनांपासून वेगळेपणा दर्शवते.
- ब्रँडिंग व जाहिरात यासाठी थेट साधन ठरते.
- निर्यात बाजारपेठेत प्रवेश करणे शक्य होते.
पॅकेजिंगमधील नवीन ट्रेंड्स आणि क्रिएटिव्ह आयडिया
1) मिनिमलिस्ट डिझाइन ( Minimalist Design): साधे पण प्रभावी डिझाइन, जे ग्राहकांना आकर्षित करते.
2) पर्सनलायझेशन ( Personalization) : ग्राहकांच्या नावासह किंवा सानुकूलित डिझाइनसह पॅकेजिंग.
3) स्मार्ट पॅकेजिंग (Smart Packaging) : तंत्रज्ञानाचा वापर करून ग्राहकांना उत्पादनाची माहिती किंवा ऑफर्स देणे. क्यूआर कोड, बारकोड, आरएफआयडी टॅग वापरून उत्पादनाची माहिती देणे.
4) सस्टेनेबल पॅकेजिंग (Sustainable Packaging): बायोडिग्रेडेबल, कंपोस्टेबल किंवा पुनर्वापरयोग्य सामग्रीचा वापर.
5) कस्टम पॅकेजिंग (Custom Packaging): ग्राहकांच्या पसंतीनुसार आकार व डिझाईन.
6) इको-फ्रेंडली पॅकेजिंग (Eco-Friendly Packaging)-प्लास्टिकऐवजी पुनर्वापर करता येणारे किंवा जैविकरीत्या नष्ट होणारे पॅकेजिंग.
भारतातील पॅकेजिंग उद्योग
भारतात पॅकेजिंग उद्योग झपाट्याने वाढत आहे, विशेषतः ई-कॉमर्स, अन्न आणि पेय, औषध आणि सौंदर्यप्रसाधने या क्षेत्रांमुळे. काही ठळक मुद्दे:
- भारतातील पॅकेजिंग उद्योगाचा बाजार २०२५ पर्यंत ७० अब्जपेक्षा जास्त होण्याची शक्यता आहे.
- इको-फ्रेंडली पॅकेजिंगला मागणी वाढत आहे, विशेषतः प्लास्टिक बंदीमुळे.
- लहान उद्योजकांसाठी स्थानिक पॅकेजिंग पुरवठादार आणि डिझायनर्स यांच्याशी सहकार्य करणे फायदेशीर ठरू शकते.
पॅकेजिंग उदाहरणे
अमूल: साधे, रंगीत आणि माहितीपूर्ण पॅकेजिंग, जे ग्राहकांना सहज ओळखता येते.
पतंजली: पारंपरिक आणि पर्यावरणपूरक पॅकेजिंगद्वारे भारतीय ग्राहकांना आकर्षित करते.
ई-कॉमर्स: अमेझॉन आणि फ्लिपकार्टसारख्या कंपन्या टिकाऊ आणि सुरक्षित पॅकेजिंगवर लक्ष केंद्रित करतात.
उद्योजकांसाठी कृती योजना
१.उत्पादनाचे विश्लेषण: तुमच्या उत्पादनाचे स्वरूप, आकार आणि संरक्षणाच्या गरजा समजून घ्या.
२.बजेट ठरवा: पॅकेजिंगसाठी किती खर्च करू शकता याचा अंदाज घ्या.
३.पुरवठादार शोधा: स्थानिक किंवा ऑनलाइन पॅकेजिंग पुरवठादारांशी संपर्क साधा.
४.डिझाइन तयार करा: ग्राफिक डिझायनरच्या मदतीने आकर्षक आणि माहितीपूर्ण डिझाइन तयार करा.
५.चाचणी घ्या: पॅकेजिंगची टिकाऊपणा, सौंदर्य आणि कार्यक्षमता तपासा.
6. लॉजिस्टिक्स प्लॅन: वाहतूक आणि साठवणुकीसाठी योग्य पॅकेजिंग निवडा.
निष्कर्ष
पॅकेजिंग हे तुमच्या व्यवसायासाठी केवळ एक खर्च नाही, तर एक गुंतवणूक आहे. पॅकेजिंग हा उद्योजकतेचा अविभाज्य भाग आहे, जो उत्पादनाची सुरक्षा, ब्रँडिंग आणि ग्राहकांचा विश्वास यांच्यावर परिणाम करतो. योग्य पॅकेजिंग निवडण्यासाठी उत्पादनाच्या गरजा, ग्राहकांचा दृष्टिकोन आणि पर्यावरणीय जबाबदारी यांचा विचार करणे आवश्यक आहे. स्थानिक बाजारपेठेचा अभ्यास करून आणि नवीन ट्रेंड्सचा अवलंब करून उद्योजक त्यांच्या व्यवसायाला पुढे नेऊ शकतात. योग्य पॅकेजिंग तुमच्या उत्पादनाला बाजारात यशस्वी करू शकते आणि ग्राहकांमध्ये तुमच्या ब्रँडबद्दल विश्वास निर्माण करू शकते.
-------------------------------------------------------
Business Plus WhatsApp Group
वंदे मातरम
नव उद्योजक, जुने उद्योजक किंवा ज्यांना उद्योग/ व्यवसाय सुरु करायचा आहे, अशा फक्त भारतीय लोकांसाठी हा Business Plus ग्रुप आहे. शासन-खासगी योजना, बँक स्कीम, यशस्वी उद्योजकांचे रहस्य इत्यादी माहिती या ग्रुपवर देण्यात येईल. हा ग्रुप गरजेनुसार काही दिवस सर्वांना पोस्ट करण्यास बंद अथवा सुरु ठेवण्यात येईल. कृपया मल्टी लेव्हल मार्केटिंग, चेन मार्केटिंग, अँप वरून कर्ज, शेअर मार्केट, बीटकॉइन, लॉटरी अशा प्रकारचे मेसेज पोस्ट करू नये. आपल्या व्यवसायाची जाहिरात आपण या ग्रुपवर करू शकतात.
ग्रुप जॉईन करण्यासाठी लिंक-
https://chat.whatsapp.com/FvX5s5QF9QiHylEreDgvRY
जयहिंद
------------------------------------------------------