 |
| HSRP: High security number plate |
HSRP (High Security Registration Plate) ही भारत सरकारने वाहनांच्या सुरक्षिततेसाठी आणि बनावट नंबर प्लेट्स रोखण्यासाठी लागू केलेली एक विशेष प्रकारची नंबर प्लेट आहे. ही ऍल्युमिनियमपासून बनवलेली असते आणि त्यावर खास सुरक्षा वैशिष्ट्‌ये असतात, जसे की क्रोमियम-आधारित होलोग्राम, युनिक लेसर-कोडेड १०-अंकी पिन, आणि ‘IND’ असे निळ्या रंगात लिहिलेले अक्षर. या प्लेट्स वाहनाच्या मागील आणि पुढील बाजूस लावल्या जातात, तर तिसरे स्टिकर वाहनाच्या पुढील काचेवर लावले जाते. HSRP चा मुख्य उद्देश वाहन चोरी, बनावट नंबर प्लेट्स आणि गैरप्रकारांना आळा घालणे हा आहे.
HSRP ची गरज आणि महत्त्व
HSRP चा मुख्य उद्देश भारतातील रस्त्यांवर धावणार्‍या वाहनांची सुरक्षा आणि ओळख सुनिश्चित करणे हा आहे. या प्लेट्समुळे गुन्हेगारी कृत्यांमध्ये, विशेषतः वाहन चोरीमध्ये, खूप घट झाली आहे. HSRP नंबर प्लेट्स लागू करण्यामागे खालील कारणे आणि महत्त्व आहे:
सुरक्षितता:
या प्लेटवर असलेले सुरक्षितता वैशिष्ट्‌ये जसे की होलोग्राम, लेझर-प्रिंटेड सिरीयल नंबर आणि ’इंडिया’ असे लिहिलेला क्रोमियम-आधारित होलोग्राम, यामुळे बनावट प्लेट्स बनवणे कठीण होते.
वाहन चोरी रोखणे:
HSRP च्या युनिक लेसर कोडमुळे चोरी झालेल्या वाहनांचा शोध घेणे सोपे होते. ही प्लेट्स केंद्रीकृत डेटाबेसशी जोडलेल्या असतात, ज्यामुळे वाहनाची माहिती (मालकाचे नाव, इंजिन नंबर, चेसिस नंबर) त्वरित तपासता येते.
बनावट नंबर प्लेट्स थांबवणे:
लेसर-कोड आणि होलोग्राममुळे बनावट नंबर प्लेट्स तयार करणे जवळजवळ अशक्य आहे.
वाहन नोंदणीची एकसमानता:
देशभरात एकसमान डिझाइन आणि वैशिष्ट्‌यांसह HSRP लागू केल्याने आंतरराज्यीय वाहन हालचालींवर देखरेख ठेवणे सोपे होते.
राष्ट्रीय सुरक्षेची गरज:
HSRP मुळे वाहनांचा डिजिटल डेटा ट्रॅक करणे शक्य होते, ज्यामुळे गुन्हेगारी आणि दहशतवादी कृत्यांवर नियंत्रण ठेवता येते.
वाहन ओळख सुलभता:
पोलिस आणि ठढज अधिकार्‍यांना HSRP असलेली वाहने सहज ओळखता येतात, ज्यामुळे कायदा-सुव्यवस्थेची अंमलबजावणी सुलभ होते.
कायदा व सुव्यवस्था राखणे-
वाहतूक पोलीस आणि ठढज यंत्रणा सहजपणे वाहन ओळखू शकते.
डिजिटल ट्रॅकिंगसाठी उपयोग-
भविष्यातील स्मार्ट ट्रॅफिक व्यवस्थेसाठी HSRP महत्त्वाची पायरी ठरते.
एकसूत्रीकरण-
देशभरात वाहनांच्या नोंदणी प्लेट्समध्ये एकसमानता आणण्यासाठी HSRP खूप महत्त्वाचे आहे.
कायदेशीर बाबी
अनिवार्यता: केंद्रीय मोटार वाहन नियम, १९८९ आणि सर्वोच्च न्यायालयाच्या आदेशानुसार, १ एप्रिल २०१९ पूर्वी नोंदणीकृत सर्व वाहनांना (दुचाकी, तीनचाकी, चारचाकी, व्यावसायिक आणि खासगी) HSRP बसवणे बंधनकारक आहे. २०१९ नंतरच्या वाहनांना ही प्लेट आधीच बसवलेली असते.
मुदत: महाराष्ट्रात एचएसआरपी बसवण्याची अंतिम मुदत अनेकदा वाढवण्यात आली आहे. सध्याची मुदत ३० नोव्हेंबर २०२५ पर्यंत आहे. या मुदतीनंतर HSRP नसलेल्या वाहनांवर मोटर वाहन कायदा १९८८ अंतर्गत १००० ते १०,००० रुपयांचा दंड आकारला जाऊ शकतो.
नियमांचे पालन: HSRP नसलेली वाहने कायदेशीर कारवाईला सामोरे जाऊ शकतात, ज्यात वाहन जप्तीचाही समावेश असू शकतो.
चोरी किंवा नुकसान: HSRP हरवल्यास किंवा खराब झाल्यास, वाहन मालकाने पोलिसात ऋखठ दाखल करणे आणि ती वाहन ४ पोर्टलवर अपलोड करणे आवश्यक आहे. त्यानंतरच नवीन प्लेट जारी केली जाते.
जनतेच्या प्रतिक्रिया
HSRP लागू झाल्यापासून जनतेतून मिश्र प्रतिक्रिया मिळाल्या आहेत:
सकारात्मक प्रतिक्रिया: काही नागरिकांनी HSRP च्या सुरक्षितता वैशिष्ट्‌यांचे स्वागत केले आहे, कारण यामुळे वाहन चोरी आणि बनावट नंबर प्लेट्सच्या समस्येवर नियंत्रण येईल. विशेषतः व्यावसायिक वाहनचालक आणि पोलिस यांना याचा फायदा होत असल्याचे मानले जाते.
नकारात्मक प्रतिक्रिया: काही वाहन मालकांना एचएसआरपी बसवण्याची प्रक्रिया किचकट आणि खर्चिक वाटते. ऑनलाइन बुकिंगमधील तांत्रिक अडचणी, फिटमेंट सेंटर्सची कमतरता आणि सायबर फसवणुकीच्या घटनांमुळे नागरिक नाराज आहेत.
सायबर फसवणुकीची भीती: बनावट वेबसाइट्सद्वारे HSRP बुकिंगच्या नावाखाली फसवणूक झाल्याच्या तक्रारी समोर आल्या आहेत, ज्यामुळे नागरिकांमध्ये संभ्रम निर्माण झाला आहे.
HSRP बसविण्याची पद्धत
HSRP बसवण्यासाठी ऑनलाइन पर्याय उपलब्ध आहे. खालीलप्रमाणे पद्धत आहे:
- वेबसाइटला भेट: अधिकृत वेबसाइट www.transport.maharashtra.gov.in किंवा www.bookmyhsrp.com वर जा.
- माहिती भरा: वाहनाचा नंबर, चेसिस नंबर, इंजिन नंबर, मालकाचे नाव, पत्ता आणि संपर्क तपशील भरा.
- वाहन प्रकार निवडा: खासगी (Non-Transport) किंवा व्यावसायिक (Transport) वाहन निवडा.
- फिटमेंट सेंटर निवडा: जवळचे फिटमेंट सेंटर आणि उपलब्ध तारीख/वेळ निवडा.
- शुल्क भरणे: ऑनलाइन पेमेंट करा.
- पावती मिळवा: पेमेंटनंतर पावती डाउनलोड करा आणि निश्चित तारखेला फिटमेंट सेंटरला भेट द्या.
- HSRP बसवणे: वाहन फिटमेंट सेंटरवर उपस्थित असणे आवश्यक आहे, जिथे वेंडर HSRPबसवेल आणि त्याची नोंद वाहन प्रणालीत करेल.
सायबर फसवणुकीपासून बचाव
फक्त अधिकृत वेबसाइट्स www.transport.maharashtra.gov.in किंवा www.bookmyhsrp.com वापरा. संशयास्पद लिंक्सवर क्लिक करू नका आणि पेमेंट करण्यापूर्वी वेबसाइटची खात्री करा.
HSRP चे तोटे आणि आक्षेप
HSRP चे अनेक फायदे असले तरी काही तोटे आणि आक्षेपही आहेत:
- खर्च: जुन्या वाहनांसाठी एचएसआरपी बसवण्याचा खर्च काहींसाठी जास्त वाटतो, विशेषतः ज्यांच्याकडे अनेक वाहने आहेत.
- तांत्रिक अडचणी: ऑनलाइन बुकिंग प्रक्रियेत तांत्रिक समस्यांचा सामना करावा लागतो, जसे की वेबसाइट क्रॅश होणे किंवा पेमेंट अडथळे.
- फिटमेंट सेंटर्सची कमतरता: ग्रामीण भागात फिटमेंट सेंटर्स कमी असल्याने वाहन मालकांना लांब जावे लागते.
- सायबर फसवणुकीचा धोका: बनावट वेबसाइट्स आणि व्हॉट्सप मेसेजेसमुळे नागरिक
- मर्यादित सेवा केंद्रे: लहान गावात/तालुक्यात लगेच उपलब्ध नसते.
- विलंब: ऑनलाइन नोंदणी केल्यानंतर प्लेट मिळण्यासाठी कधी कधी जास्त वेळ लागतो.
निष्कर्ष
HSRP नंबर प्लेट हा वाहन सुरक्षिततेसाठी, चोरी रोखण्यासाठी आणि वाहतुकीतील पारदर्शकतेसाठी एक महत्त्वाचा निर्णय आहे. सुरुवातीला थोडी अडचण वाटली तरी भविष्याल डिजिटल भारतात समाजाच्या हितासाठी HSRP महत्त्वाची भूमिका बजावणार आहे.