 |
| Monsoon Health Tips |
पावसामुळे शेती पिकत असल्यामुळे हा हंगाम आपल्या जगण्यासाठी अती आवश्यक असलातरी रोगराई पसरण्याच्या बाबतीत मात्र चिंताजनक आहे. कारण पावसाळा ऋतू उन्हाळ्याच्या कडक उष्णतेपासून आराम देण्यासोबत आपल्याला पचनसंस्थेशी संबंधित विविध आरोग्यविषयक आजारही देतो. पावसाळा सुरू झाला की अन्नजन्य रोग, ऍलर्जी, व्हायरल आणि बॅक्टेरियाच्या संसर्गाचा धोका (Risk of Foodborne Diseases, Allergies, Viral and Bacterial Infections) वाढतो. तसेच तापमानात लक्षणीय घट झाल्याने लोकांना विषाणूजन्य आजार होण्याची शक्यताही वाढते. पावसाळ्यात मुसळधार पावसामुळे काही भागात पाणी साचतेे, ज्यामुळे डास, माश्या, टिक्स इत्यादी रोगकारक वाहकांसाठी प्रजनन स्थळ तयार होते. त्यामुळे डेंग्यू ताप, मलेरिया, टायफॉइड, अतिसार इत्यादी रोग पावसाळ्यात इतर हंगामांच्या बाबतीत अधिक वेगाने प्रसरतात. तसेच पावसाळ्यातील वाढलेली आर्द्रता जीवाणू आणि बुरशीच्या वाढीस देखील प्रोत्साहन देते, ज्यामुळे अन्न दूषित होणे सोपे होते. अन्नाची अयोग्य हाताळणी आणि साठवणूक केल्याने अतिसार, गॅस्ट्रोएन्टेरिटिस आणि अन्न विषबाधा (Diarrhea, gastroenteritis, and food poisoning) यांसारखे अन्नजन्य आजार होऊ शकतात. पावसाळ्यातील आजार टाळण्यासाठी आपणे वैयक्तिक स्वच्छतेवर लक्ष केंद्रित करणे आणि आजारी पडू नये म्हणून योग्य प्रतिबंधात्मक उपाय करणे आवश्यक आहे.
पावसाळ्यातील विविध आजारांपासून स्वतःचे संरक्षण करण्यासाठी प्रतिबंधात्मक टिप्स-
पावसाळ्यातील वैयक्तिक स्वच्छता-
वैयक्तिक स्वच्छता हा पावसाळ्यातील आजार कमी करण्याचा सर्वात मोठा मुद्दा आहे. पावसाळ्यात निरोगी राहण्यासाठी वैयक्तिक स्वच्छता पाळणे सर्वात महत्त्वाचे आहे.- स्वच्छ हात: पावसाळ्यात फ्लू, सर्दी आणि श्वसन संक्रमण यांसारख्या आजारांपासून बचाव करण्यासाठी वैयक्तिक स्वच्छता राखणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. आपले हात नियमितपणे साबण आणि पाण्याने धुवा, विशेषत: जेवण तयार करण्यापूर्वी किंवा खाण्यापूर्वी. प्रवास करताना, पाण्याच्या अनुपस्थितीत, डेटॉल हँड सॅनिटायझर वापरा. पावसाळ्यात विषाणू, जीवाणू आणि बुरशी यांच्या वाढीसाठी आणि प्रसारासाठी अनुकूल परिस्थिती निर्माण होते. हाताची योग्य स्वच्छता राखणे संसर्गजन्य घटकांच्या प्रसारास प्रतिबंध करते. त्यामुळे, आपल्या हातातील जंतू दूर करण्यासाठी साबण, लिक्विड हँडवॉश आणि पाण्याने आपले हात नियमितपणे धुणे महत्त्वाचे आहे. मुलांना नियमितपणे साबणाने हात धुण्याचे महत्त्व शिकवा, विशेषतः जेवण्यापूर्वी आणि शौचालय वापरल्यानंतर. हाताची चांगली स्वच्छता अनेक संक्रमणांचा प्रसार रोखू शकते. यामुळेे त्वचेचे संक्रमण आणि गॅस्ट्रोइंटेस्टाइनल आणि श्वसन संक्रमणाचा धोका कमी होतो. याशिवाय पावसाळ्यात नखे नियमित कापणे म्हणजेच ट्रिम करणेही महत्त्वाचे आहे.
- त्वचेची काळजी: आंघोळीच्या पाण्यात जंतुनाशक घालून रोज आंघोळ करा. बुरशीजन्य त्वचेचे संक्रमण टाळण्यासाठी कपडे डिटर्जंट आणि डेटॉल अँटीसेप्टिक लिक्विडने धुवा आणि ते व्यवस्थित वाळवा.मुसळधार पावसामुळे आर्द्रता वाढते आणि त्वचा ओलसर आणि तेलकट राहते. यामुळे, बुरशीजन्य संसर्ग, पुरळ आणि पुरळ होतात. या समस्या टाळण्यासाठी त्वचा कोरडी ठेवावी. तसेच आंघोळ करण्यासाठी जीवाणूविरोधी साबण वापरावा.
- श्वसन आरोग्य: ऍलर्जीमुळे विषाणूजन्य ताप आणि श्वसनमार्गाचे संक्रमण या समस्या पावसाळ्यात सामान्य आहेत. म्हणून, पावसाळ्यात खोकताना किंवा शिंकताना तोंड झाकून ठेवा आणि आजारी असलेल्या लोकांशी जवळचा संपर्क टाळा.
पावसाळ्यातील अन्न स्वच्छता - Food Hygiene in the Monsoon Season
पावसाळा जीवाणू, बुरशी आणि इतर जंतूंच्या वाढीसाठी योग्य परिस्थिती प्रदान करतो. म्हणून या हंगामात कच्चे, कमी शिजलेले, शिळे किंवा रस्त्यावरचे अन्नाचे सेवन टाळा.खाण्यापूर्वी फळे आणि भाज्या व्यवस्थित धुवा. पावसाळ्यात ताजे शिजवलेले अन्न खा. अन्न शिजवल्याने हानिकारक जीवाणू नष्ट होतात आणि अन्न खाण्यासाठी सुरक्षित होते. उरलेले, शिळे खाणे टाळा, कारण जिवाणू उबदार आणि दमट हवामानात सहज वाढू शकतात. अन्न उघडे ठेवू नका. माश्या ते दूषित करू शकतात आणि पोटात संसर्ग होऊ शकतात.- भाज्या आणि फळे व्यवस्थित धुवा- पावसाळा हा एक ऋतू आहे जेव्हा फळे आणि भाज्या मुबलक प्रमाणात असतात, परंतु ते पावसाच्या पाण्याच्या आणि मातीच्या संपर्कात येण्यामुळे हानिकारक जीवाणू आणि रोगजनक देखील वाहू शकतात. हे टाळण्यासाठी भाज्या आणि फळे नेहमी वाहत्या पाण्याखाली चांगले धुवा. कोणत्याही कीटकनाशकांचे अवशेष काढून टाकण्यासाठी त्यांना पाणी आणि व्हिनेगरच्या मिश्रणात भिजवू शकता.
- प्रोबायोटिकचे सेवन वाढवा- ( Use of probiotics) प्रोबायोटिक्स हे फायदेशीर सूक्ष्मजीव आहेत जे आरोग्यास फायदा देतात आणि बहुतेक वेळा पाचक प्रणाली आणि आतड्यांमध्ये आढळतात. प्रोबायोटिक-समृद्ध अन्न जसे की दही आणि आंबलेल्या भाज्या संतुलित आतड्यांतील मायक्रोबायोटा राखण्यात, पचन सुधारण्यास आणि प्रतिकारशक्ती वाढविण्यात मदत करतात. हे पदार्थ फायदेशीर बॅक्टेरिया देतात जे पचनाच्या आजारांपासून संरक्षण करू शकतात.प्रोबायोटिक्स असलेले अधिक अन्न खा, ते पोषक तत्वांचे शोषण सुधारू शकतात आणि आपल्या आतड्यांच्या आरोग्य उत्तम राखतात.
- सकस अन्न- कमकुवत प्रतिकारशक्ती एखाद्या व्यक्तीला अनेक आजारांना बळी पडते. त्यामुळे रोगप्रतिकारक शक्ती वाढविण्यासाठी सफरचंद, लिची, जामुन, मनुका, पपई, चेरी, पीच, नाशपाती आणि डाळिंब यासारखी हंगामी फळे पवासाळ्यात खाणे उत्तम असते. तसेच जेवणात स्प्राउट्स/ मोड आलेली कडधान्य, हळद आणि लसूण, गरम सूप, हर्बल टी विथ हनी, ड्रायफ्रुट्स आणि नट्स इ. भोजनात समावेश करू शकता. शिवाय संपूर्ण धान्य, शेंगा आणि ताज्या भाज्या यांसारख्या फायबरयुक्त पदार्थांचे सेवन केल्याने नियमितपणे आतड्याची हालचाल होण्यास मदत होते आणि बद्धकोष्ठता टाळता येते.
- स्ट्रीट फूड आणि जंक फूड टाळा-( Avoid street food and Junk foods) स्ट्रीट फूड मोहक असले तरी पावसाळ्यात ते टाळणे चांगले. पावसाळ्यात जास्त आर्द्रतेमुळे अन्न खराब होऊ शकते. म्हणून पावसाळ्यात रस्त्यावरील पदार्थ म्हणजेच स्ट्रीट फूड टाळावेत. रस्त्यावर वारंवार चिखल आणि पाण्याने भरलेले खड्डे असतात, ज्यामुळे अशी स्थिती विविध धोकादायक जंतूंसाठी उत्कृष्ट इनक्यूबेटर बनते. स्ट्रीट फूड विक्रेते अस्वच्छ परिस्थितीत पदार्थ तयार करतात, जे शिळे देखील असू शकतात. या हवामानात शिळे अन्न सहजपणे दूषित होऊ शकते आणि अन्न विषबाधा होऊ शकते,जसे की पोट खराब होणे, विषमज्वर, अ प्रकारची काविळ, कॉलरा, इत्यादी.म्हणून पावसाळ्यात स्ट्रीट फूड टाळा.बाहेरचे खाणे टाळणे शक्य नसल्यास स्वच्छ आणि व्यस्त असलेले हॉर्टल, रेस्टॉरंट निवडा. तथापि, या हंगामात घरी शिजवलेले अन्न खाणे नेहमीच सुरक्षित असते.
- प्रतिकारशक्ती वाढवा-Boost Immunity - पावसामुळे संसर्ग होण्याचा आणि आजारी पडण्याचा धोका इतर हंगामापेक्षा जास्त असतो. हे टाळण्यासाठी तुमची प्रतिकारशक्ती मजबूत करून संक्रमणाविरूद्ध लढणे चांगले आहे. प्रतिकारशक्ती वाढविण्यासाठी जीवनसत्त्वे आणि खनिजे समृद्ध संतुलित पौष्टिक आहार घ्या आणि रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवणारे पदार्थ जसे की प्रोबायोटिक्स, सुका मेवा, नटस् , भाजीपाला आणि फळे यांचा आहारात समावेश करा. प्रतिकारशक्ती वाढविण्यासाठी व्हिटॅमिन सीचा वापर वाढवणे आवश्यक आहे. पुरेसे व्हिटॅमिन सी मिळविण्यासाठी, ताज्या हिरव्या भाज्या, स्प्राउट्स आणि संत्री खा.
पावसाळ्यातील स्वच्छ परिसर:
घरामध्ये आणि बगिच्यात उघड्या पाण्याचा साठा नसल्याची खात्री करा आणि पाणी नेहमी बंद भांडी आणि कंटेनरमध्ये साठवा. आजूबाजूच्या परिसरात अलीकडील पावसामुळे नाले किंवा साठलेल्या पाण्याचे निरीक्षण करा. कारण कचर्‍याचे ढीग आणि साचलेले पाणी हे डास आणि माश्या यांच्या प्रजननाचे आवडते ठिकाण आहेत. म्हणून, आपला परिसर स्वच्छ ठेवा आणि उघड्या डब्यात पाणी साठवू नका. पृष्ठभागांवर बुरशी आणि बुरशीची वाढ रोखण्यासाठी तुमचे घर स्वच्छ आणि कोरडे ठेवा.
पिण्याच्या पाण्याबाबत सावधगिरी
- स्वच्छ पाण्याचे सेवन: पावसाळ्यात दूषित पाण्याच्या स्त्रोतांमुळे कॉलरा, टायफॉइड आणि हिपॅटायटीस यांसारखे जलजन्य आजार अधिक प्रमाणात होतात. म्हणून पिण्याचे पाणी योग्यरित्या फिल्टर करूनच उपयोगात आणा. भाज्या आणि फळे धुण्यासाठी स्वच्छ पाण्याचा वापर करा. प्रवास करताना बाटलीबंद पाणी प्या किंवा स्वतःचे फिल्टर केलेले किंवा उकळलेले पाणी सोबत ठेवा.
- हायड्रेटेड राहा: पावसाळ्यात जास्त आर्द्रतेमुळे खूप घाम येतो. म्हणून, शरीराला हायड्रेट ठेवण्यासाठी भरपूर स्वच्छ पाणी प्या आणि पुरेस प्यायलेले पाणीे विषारी पदार्थ शरीरातून बाहेर टाकते.
नियमीत व्यायाम
शारीरिक व्यायाम आणि योगासने रोग प्रतिकारशक्ती सुधारण्यासाठी आवश्यक आहेत. म्हणून, ओलसर हवामान असूनही, नियमित व्यायाम सुरू ठेवा. पावसाची शक्यया लक्षात घेऊन इनडोअर व्यायाम किंवा घरी योगाभ्यास करू शकता. शारीरिक हालचाली तुम्हाला व्हायरस आणि बॅक्टेरियाच्या संसर्गाशी लढण्यासाठी मजबूत बनवतात.
योग्य कपडे
पावसाळ्यात डास डेंग्यू, चिकुनगुनिया आणि मलेरियासारखे आजार पसरवू शकतात. डास चावण्यापासून वाचण्यासाठी लांब बाह्यांचे कपडे आणि पूर्ण पँट घाला. तसेच झोपताना मच्छरदाणीचा वापर करावा.
पावसात भिजणे टाळा
पावसात भिजल्याने सामान्य सर्दी, फ्लू आणि बुरशीजन्य संसर्ग यांसारखे संक्रमण आणि आजार होऊ शकतात. पावसात भिजणे टाळण्यासाठी छत्री बाळगा किंवा रेनकोट घाला. ओले झाल्यास, बुरशीजन्य संसर्ग टाळण्यासाठी ताबडतोब ओले कपडे बदला आणि स्वतःला पूर्णपणे कोरडे करा. शक्य असल्यास वॉटप्रूफ चप्पल आणि बूट वापरा.
ओले चप्पल आणि बूट वापरू नका
पावसाळ्यात, चिखल आणि ओले बूट चप्पल घालून घरी परतणे सामान्य आहे. शूज चिखलाने किंवा पाणचट असल्यास, ते चांगले स्वच्छ करा आणि पुन्हा घालण्यापूर्वी ते पूर्णपणे कोरडे करूनच उपयोगात आणा. ओले शूज किंवा चप्पल आपरल्यामुळे त्वचेचे संक्रमण होते. तसेच चप्पल किंवा शूजची अतिरिक्त जोडी ठेवणे उत्तम आहे. पावसाळ्यासाठी खास बनविलेले शूज किंवा चप्पल वापरणे हा सुद्धा उत्तम पर्याय आहे.
मॉस्किटो रिपेलेंट्स वापरा ( Use mosquito repellent)
डेंग्यू, मलेरिया आणि चिकुनगुनियासारखे आजार साचलेल्या पाण्यात प्रजनन करणार्‍या डासांमुळे पसरतात. डासांचा चावा कमी करण्यासाठी मच्छर प्रतिबंधक जाळी म्हणजे मच्छरदाणी वापरा. शक्य असल्यास मॉस्किटो रिपेलेंट्स वापरा.
तुम्ही सुरक्षित आणि निरोगी राहून पावसाळ्याचा आनंद घेऊ शकता. मान्सूनमधील आजारांना आवर घालण्यासाठी जागरूकता आणि सक्रिय उपाय महत्त्वाचे आहेत. पावसाळ्यातील सामान्य आजारांपासून आपल्या कुटुंबाचे रक्षण करण्यासाठी नियमित आरोग्याची खबरदारी घेणे आवश्यक आहे. तुम्हाला किंवा तुमच्या ओळखीच्या कोणाला पावसाळ्यातील आजारांची कोणतीही गंभीर लक्षणे आढळल्यास तुम्ही वैद्यकीय मदत घ्यावी आणि घरगुती उपचारांवर अवलंबून राहू नये. ताप येण्यामागील मूळ कारण जाणून घेणे आणि योग्य काळजी घेणे महत्त्वाचे आहे.