 |
| A new twist to Maharashtra's local elections? |
महाराष्ट्रातील आगामी स्थानिक स्वराज्य संस्थांच्या निवडणुका हा राजकीय महायुद्धाचा महत्त्वाचा टप्पा ठरणार आहे. मुंबई महापालिका (बीएमसी), ठाणे, नाशिक, नागपूरसह विविध महानगरपालिका आणि जिल्हा परिषदांच्या निवडणुकीत सत्ताधारी महायुती (भाजप-शिंदे शिवसेना-अजित पवार राष्ट्रवादी) आणि विरोधी महाविकास आघाडी (शिवसेना-यूबीटी-शरद पवार राष्ट्रवादी-कॉंग्रेस) यांच्यात थेट लढत होणार आहे. अशा वातावरणात शिवसेना (यूबीटी)चे नेते उद्धव ठाकरे आणि महाराष्ट्र नवनिर्माण सेनेचे (मनसे) प्रमुख राज ठाकरे यांच्या युतीची चर्चा जोर धरत आहे. गेल्या काही महिन्यांत दोघांच्यातील भेटीगाठी वाढल्या असून, भाऊबीज, दिवाळी आणि इतर सणांमध्ये एकत्र दिसलेल्या ठाकरे बंधूंमुळे ही चर्चा अधिक तापली आहे. या अनुषंगाने, राज उद्धव एकत्र येतील का?, युती होण्याचे कारण काय?, ते केव्हा होईल आणि त्याचा परिणाम काय होईल? ही युती केवळ दोन पक्षांची नव्हे, तर ठाकरे कुटुंबातील दोन प्रमुख नेत्यांची राजकीय पुनर्मिलनाची सुरुवात ठरू शकेल काय? या युतीमुळे महा विकास आघाडी आणि एनडीएवर काय परिणाम होतील? हे प्रश्न आता चर्चेचे विषय झाले आहेत.
महाराष्ट्र नवनिर्माण सेना (मनसे)चे अध्यक्ष राज ठाकरे आणि शिवसेना (उद्धव बाळासाहेब ठाकरे) (उबाठा)चे अध्यक्ष उद्धव ठाकरे या दोघांमध्ये युती करणं योग्य ठरेल का?
शिवसेना ही बाळासाहेब ठाकरे यांनी १९६६ मध्ये स्थापन केलेली मराठी अस्मितेची ओळख आहे. २००५ मध्ये राज ठाकरे यांनी शिवसेनेमधून बाहेर पडून मनसे स्थापन केली, तर २०२२ मध्ये उद्धव ठाकरे यांच्या नेतृत्वाखालील शिवसेनेत फूट पडली आणि एकनाथ शिंदे यांनी भाजपच्या पाठिंब्याने सत्ता काबीज केली. या पाश्‍वभूमीवर राज ठाकरे आणि उद्धव ठाकरे यांच्या युतीबाबत खालीलप्रमाणे अंदाज बांधता येतील.
राज ठाकरे आणि उद्धव ठाकरे या दोघांमध्ये युती झाल्यास सकारात्मक मुद्दे
मराठी अस्मितेचा पाया-
राज ठाकरे आणि उद्धव ठाकरे दोघेही मराठी अस्मितेच्या मुद्द्यावर सक्रिय व्यक्तिमत्त्वे आहेत. त्यांच्या पक्षांनी ही बाजू विविध प्रसंगी मांडली आहे. एकत्र आल्यास मराठी जनतेसमोर निवडणूकीच्या मुद्द्यांबाबत अधिक व्यापक संदेश देणे शक्य होईल.
स्थानिक स्वराज्य संस्था निवडणुकीत रणनीतिक फायदा-
स्थानिक स्वराज्य संस्था म्हणजे महापालिका, नगरपालिका, जमातपंचायत इत्यादींच्या निवडणुकांचा वेगळा पॅटर्न असतो. निवडणुकीच्या ठिकाणी भाजप-शिंदे युती (उदा. एकनाथ शिंदे यांच्या गटासह) चांगली पकड वाढवत असताना, मनसे-शिवसेना युती नवे समीकरण घडवू शकते.
स्थानिक पातळीवर कार्यकत्यार्ंची मजबूत पकड-
मनसे आणि शिवसेना दोन्ही पक्षांकडे स्थानिक पातळीवर कार्यकर्त्यांची जाळी आहे. युती झाल्यास जागावाटप, उमेदवार निवडणे, संसाधन एकत्र करणे इत्यादींमध्ये हे संयोजन अधिक सशक्त होऊ शकते.
मराठी मतांचे एकीकरण-
मनसे मुंबईतील उत्तर आणि पूर्व भागात मजबूत आहे, तर शिवसेना (यूबीटी) दक्षिण मुंबई आणि काही उपनगरांमध्ये प्रभावी आहे. एकत्र आल्यास ते मराठी मतांचे एकीकरण करू शकतात, ज्यामुळे भाजप-शिंदे युतीला धक्का देता येऊ शकतो. राज ठाकरे यांनी नुकतेच खोट्या मतदारांची भरती असल्याचा आरोप करून निवडणुकीत उशीर व्हावा अशी मागणी केली आहे, ज्यामुळे ते मराठी मतदारांच्या हक्कांसाठी लढत असल्याचे चित्र तयार होत आहे.
राज ठाकरे यांची आक्रमक शैली-
राज ठाकरे यांची भाषण करतांनाची विशिष्ट अशी आक्रमक शैली जगजाहिर आहे. या आक्रमक शैलीची जादू गर्दीच्या रूपात प्रत्येक भाषणाच्या वेळी अनुभवास मिळाली आहे. याचा मोठा फायदा मतदारांना जागृत करण्यास आणि मतदानाचा टक्का वाढविण्यास कारणीभूत ठरू शकेल. त्याचा निश्‍चित असा फायदा राज ठाकरे आणि उद्धव ठाकरे यांच्या युतीवर दिसून येईल.
राज ठाकरे आणि उद्धव ठाकरे या दोघांमध्ये युती झाल्यास नकारात्मक मुद्देे
जागावाटप संघर्ष -
दोन्ही पक्षांनी मिळून लढायचे ठरल्यास कोणत्या जागा कुणाला? हा प्रश्न वाद निर्माण करू शकतो. कारण या दोन्ही पक्षांनी आतापर्यंत एकत्र निवडणूका लढविलेल्या नाहीत. त्यामुळे कोणत्या ठिकाणची जागा कुणाला यावर स्थानिक कार्यकर्त्यांचे आणि उमेदवारांचे एकमत होणे कठीण काम आहे. एखाद्या उमेदवाराला जागावाटपाच्या संघर्षात उमेदवारी न मिळाल्यास तो उमेदवार अपक्ष म्हणून उभे राहू शकतो.
महाविकास आघाडीतील घटकांसोबत गोंधळ -
उद्धव ठाकरेंची शिवसेना आता महा विकास आघाडीची घटक पक्ष म्हणून आहे. त्यात राज ठाकरे यांचा समावेश होण्यास किंवा त्यांची भूमिका असण्यास अनेकांनी शंका व्यक्त केली आहे. राज ठाकरेंच्या प्रवेशामुळे आघाडीतील स्थिरता धोक्यात येऊ शकते.
मनसेची स्वतंत्र विचारसरणी -
मनसे स्वतंत्र आणि विशिष्ट अशी विचारसरणी बाळगणारा पक्ष आहे. महा विकास आघाडीत आल्यास स्वतंत्र विचारसरणीची भुमिका प्रभावित होऊ शकते. त्यामुळे मनसेचे समर्थक उद्धव ठाकरेयांच्या सोबत युतीला की जे सध्या एका अर्थाने काँग्रेस सोबत आहेत, या युतीला सहज मान्य करतील की नाही, हे अनिश्चित आहे.
महाविकास आघाडीवर परिणाम: एकीकरण की फूट?
महाविकास आघाडी (एमव्हीए) ही शिवसेना (यूबीटी), शरद पवारांच्या राष्ट्रवादी (एसपी) आणि कॉंग्रेस यांची युती आहे. मनसे-यूबीटी युती एमव्हीएला मजबूत करू शकते, कारण मुंबईत मराठी मतांचे एकीकरण होईल. शहरी भागात मनसे व शिवसेनेचा प्रभाव असताना, युतीमुळे मवीआला संघर्षात्मक टप्प्यात नवीन रणनीतिक दिशा देता येईल. काही जाणकारांच्या मते ठाणे-कल्याणसारख्या भागात युती फायदेशीर ठरेल, जिथे मनसेला ६०-४० टक्के जागा मिळू शकतात. मात्र कॉंग्रेसमध्ये याला आता विरोध होतांना दिसत आहे. माजी मुंबई कॉंग्रेस प्रमुख भाई जगताप यांनी सांगितले की, कॉंग्रेसने स्वतंत्र लढावे, राज ठाकरेंशी युती नको. यामुळे एमव्हीएत फूट पडण्याची शक्यता आहे. जर मनसे एमव्हीएत सामील झाली, तर कॉंग्रेस आणि राष्ट्रवादीचे मुस्लिम-दलित मतदार नाराज होऊ शकतात. पण जर मवीआ आणि मनसे-शिवसेना युती झाली नाही तर आणखी एक विरोधी आघाडीचा जन्म होण्याची शक्यता आहे, ज्यामुळे मवीआचा प्रभाव कमी होईल.
भाजप व शिंदे गटावर परिणाम
सत्ताधारी महायुतीसाठी ही राज ठाकरे आणि उद्धव ठाकरे युती धोकादायक आहे. मुंबईत भाजप १४०-१५० जागा लढवण्याचा विचार करत असून, शिंदे शिवसेना ७०-८० जागांवर दावा करत आहे. ठाकरे बंधू एकत्र आल्यास मराठी मतांचे विभाजन थांबेल आणि महायुतीचे मराठी चेहरा कमकुवत होईल. राज-उद्धव युती एकनाथ शिंदेंना बोनस देईल असे काही म्हणतात, कारण मनसे-यूबीटी युतीमुळे एमव्हीए कमकुवत होईल आणि शिंदे गटाला फायदा होईल. पण मुंबईत हे उलट ठरू शकते. मनसे-यूबीटी एकत्र आल्यास भाजप-शिंदे युतीला ५०-५० जागा वाटप करावे लागेल, ज्यामुळे अंतर्गत कलह वाढेल. ठाणे आणि कल्याण-डोंबिवलीत शिंदे गटाला भाजपचा पाठिंबा मागावा लागेल, अन्यथा ते कमकुवत होईल. एकंदरीत, शहरातील महापालिका निवडणुका आणि मराठी मतदारांमध्ये मनसेचा प्रभाव लक्षात घेता, मनसे-शिवसेना (उबाठा) युती झाल्यास भाजप-शिंदे युतीला मोर्चामध्ये आणखी कडक मुकाबला करावा लागेल. मात्र महाविकास आघाडी कायम राहिल्यास ज्या जागा मनसे-शिवसेना युतीकडे जात नाहीत तिथे भाजपला निश्‍चित फायदा होई शकेल.
कॉंग्रेस आणि शरद पवारांच्या राष्ट्रवादीवर परिणाम
कॉंग्रेससाठी ही राज ठाकरे आणि उद्धव ठाकरे युती डोकेदुखी आहे. मुंबई कॉंग्रेसमध्ये दोन गट उदयास आले आहेत. एक राज ठाकरेंना समर्थन देणारा, दुसरा विरोध करणारा. कॉंग्रेसचे पारंपरिक मतदार (मुस्लिम, ख्रिश्चन, दलित) मनसेच्या आक्रमकतेला विरोध करतील, ज्यामुळे एमव्हीएतून कॉंग्रेस बाहेर पडू शकते. मात्र असे झाल्यास मराठी अस्मितेचा जनाधार मनसे-ठाकरे युतीकडे वळू शकेल. शरद पवारांच्या राष्ट्रवादी (एसपी) साठीही असेच ते मराठी मतदार गमावू शकतात, कारण मनसे-यूबीटी युतीने मराठी अस्मितेचा मुद्दा हस्तगत केला. मात्र, जर युती झाली नाही, तर राष्ट्रवादीला स्वतंत्र लढण्याची संधी मिळेल. बेस्ट निवडणुकीत (ऑगस्ट २०२५) युतीला शून्य जागा मिळाल्या, ज्यामुळे शरद पवार गटाला सावध राहावे लागेल.
निष्कर्ष
ठाकरे बंधूंची युती मराठी राजकारणाला नवे रंग देईल, पण ती त्यांना सावधपणे हाताळावी लागेल. एमव्हीएला तात्पुरते बळ मिळेल, पण कॉंग्रेस-राष्ट्रवादीशी तणाव वाढेल. या युतीमुळे कॉंग्रेस-राकांपासारख्या पक्षांना नवीन रणनीती आखावी लागेल आणि मवीआचा समतोल बदलू शकतो. या युतीचा भाजप-शिंदे गटाला सर्वाधिक धोका आहे, कारण मराठी मतांचे एकीकरण सत्तेच्या समीकरणे बदलू शकते. शेवटी, मतदारांचा निर्णयच ठरवेल अस्मिता की विकास? ही निवडणुकी महाराष्ट्राच्या राजकीय भविष्याला आकार देईल.