भारतात गुळ म्हणून ओळखला जाणारा उसाच्या रसापासून रसापासून बनवलेला एक पारंपारिक गोड पदार्थ आहे. गुळ भारत, आफ्रिका आणि आग्नेय आशियातील काही भागांमध्ये स्वयंपाकघरांमध्ये वापरला जाणारा एक प्रमुख पदार्थ आहे. भारतीय घरांमध्ये तो केवळ शुद्ध साखरेचा नैसर्गिक पर्याय म्हणूनच नव्हे तर त्याच्या पौष्टिक आणि औषधी फायद्यांसाठी देखील मोठ्या प्रमाणात वापरला जातो. गूळ हा अनेक भारतीय मिठाई, पारंपारिक औषधे आणि अगदी धार्मिक विधींमध्ये देखील एक आवश्यक भाग आहे. तथापि, कोणत्याही अन्न उत्पादनाप्रमाणे, त्याचे फायदे आणि तोटे दोन्ही आहेत.
{tocify} $title={Table of Contents}
गूळ म्हणजे काय?
गूळ हा एक अनरिफाईन्ड नैसर्गिक गोड पदार्थ आहे जो उसाचा रस किंवा खजुराच्या रसाला उकळवून तो एका ब्लॉक किंवा पावडरमध्ये घट्ट होईपर्यंत तयार केला जातो. रिफाइंड साखरेपेक्षा, गूळ कमीत कमी प्रक्रियेमुळे अनेक आवश्यक खनिजे आणि पोषक तत्वे राखून ठेवतो. यामुळे ते पांढर्‍या साखरेचा एक आरोग्यदायी पर्याय बनते.
गुळाचे प्रकार
१. उसाचा गूळ - सर्वात सामान्य प्रकार, उसाच्या रसापासून बनवला जातो.
२. खजूर गूळ - बंगालमधील एक खास पदार्थ, खजूराच्या रसापासून बनवला जातो आणि त्याच्या समृद्ध चवीसाठी ओळखला जातो.
३. नारळाचा गूळ - नारळाच्या रसापासून बनवलेला आणि दक्षिण भारतीय आणि गोव्यातील पाककृतींमध्ये वापरला जातो.
गूळ खाण्याचे फायदे
रिफाईन्ड साखरेपेक्षा पौष्टिक
गुळामध्ये पोषक घटक भरपूर प्रमाणात असतात. पांढर्‍या साखरेमध्ये शुद्ध सुक्रोज वगळता सर्व काही काढून टाकले जाते, तर गुळात लोह, कॅल्शियम, फॉस्फरस, मॅग्नेशियम आणि पोटॅशियम आणि अगदी थोड्या प्रमाणात कॅॅल्शियम सारखे ट्रेस खनिजे असतात. हे खनिजे चांगले आरोग्य राखण्यात आणि कमतरता दूर करण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावतात. उदाहरणार्थ, ग्रामीण भागात जिथे आहारातील विविधता मर्यादित असू शकते, तेथे गूळातील लोहाचे प्रमाण अशक्तपणासाठी एक उत्तम उपाय आहे.
जलद आणि शाश्वत ऊर्जा
गूळ हा कार्बोहायड्रेट्सचा एक उत्कृष्ट स्रोत आहे, ज्यामुळे ते जलद उर्जेचा एक उत्कृष्ट स्रोत बनते. त्यातील नैसर्गिक साखर - सुक्रोज, ग्लुकोज आणि फ्रुक्टोज - जटिल कार्बोहायड्रेट्सपेक्षा रक्तप्रवाहात जलद शोषली जातात, ज्यामुळे त्वरित उर्जा मिळते. म्हणूनच शेतकरी, कामगार किंवा ज्यांना मेहनतीचे काम करण्यासाठी तग धरण्याची क्षमता हवी आहे त्यांच्यासाठी ते एक उत्तम नाश्ता आहे. रिफाइंड साखरेप्रमाणे, गुळाचे सेवन रक्तातील साखरेच्या पातळीत अनावश्यक बदल करीत नाही.
पचनास मदत
बर्‍याच संस्कृतींमध्ये, जेवणानंतर गुळाचा एक छोटासा तुकडा ही एक प्राचीन परंपरा आहे - आणि त्याला समर्थन देण्यासाठी विज्ञान आहे. आयुर्वेदातही, जेवणानंतर गुळ खाण्याची शिफारस केली जाते कारण ते पचनास मदत करते. गूळ पाचक एंजाइम्सचे उत्पादन उत्तेजित करते, अन्न अधिक कार्यक्षमतेने पचनास मदत करते. पोटफुगी, बद्धकोष्ठता आणि अपचन कमी करण्यासाठी गुळाचे सेवने विशेषतः उपयुक्त आहे.
नैसर्गिक आणि रसायनमुक्त खाद्य पदार्थ
गूळ बनवितांना त्यात ब्लीचिंग एजंट किंवा रासायनिक शुद्धीकरण होत नाही. गुळ बनविणप्याची प्रक्रिया ही नैसर्गिक अन्नपदार्थांच्या वाढत्या ट्रेंडशी जुळते. शिवाय, त्याची कारमेलसारखी चव, चहा आणि मिष्टान्नांपासून ते चवदार करीपर्यंतच्या पदार्थांमध्ये स्वाद वाढवते.
रोगप्रतिकारक शक्ती आणि डिटॉक्सिफिकेशन
गुळामध्ये सेलेनियम आणि झिंकसारखे अँटीऑक्सिडंट्स असतात, जे शरीरातील मुक्त रॅडिकल्सशी लढण्यास मदत करतात. हे संयुगे, ऑक्सिडेटिव्ह ताण कमी करून एकूणच आरोग्यात योगदान देतात. गूळाच्या सेवनाने यकृत स्वच्छ होते आणि शरीरातील विषारी पदार्थ बाहेर टाकले जातात. कोमट पाण्यासोबत गूळाचे केलेले सेवनही विषारी पदार्थ बाहेर टाकते. गुळामध्ये अँटीऑक्सिडंट्स आणि खनिजे असतात जी रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवण्यास मदत करतात. ते रोगप्रतिकारक शक्ती मजबूत करून शरीराचे संक्रमण, सामान्य सर्दी आणि फ्लूपासून संरक्षण करते.
नैसर्गिक डिटॉक्सिफायर म्हणून काम
गूळ शरीरातील हानिकारक विषारी पदार्थ बाहेर काढून यकृत स्वच्छ करण्यास मदत करते. नियमित सेवनाने यकृताचे कार्य सुधारण्यास मदत होते.
अशक्तपणा प्रतिबंधित
गूळ हा लोहाचा समृद्ध स्रोत असल्याने, रक्तातील हिमोग्लोबिनची पातळी वाढविण्यात ते महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते. अशक्तपणा ग्रस्त लोकांसाठी आणि जास्त मासिक पाळी असलेल्या महिलांसाठी ते विशेषतः फायदेशीर आहे.
रक्तदाब नियंत्रित करते
गूळातील पोटॅशियम आणि सोडियम शरीरात इलेक्ट्रोलाइट संतुलन राखण्यास मदत करतात, ज्यामुळे रक्तदाब पातळी नियंत्रित होते. उच्च रक्तदाब ग्रस्त व्यक्तींसाठी ते विशेषतः फायदेशीर आहे.
वजन कमी करण्यास मदत
जरी गूळ कॅलरीजने भरलेला असला तरी, त्यात पोटॅशियम असते, जे पोटफुगी कमी करण्यास मदत करते. हे कमी प्रमाणात सेवन केल्यास वजन व्यवस्थापनात मदत करते.
श्वसन आरोग्यासाठी फायदेशीर
दमा आणि ब्रॉंकायटिस सारख्या श्वसनाच्या समस्यांवर उपचार करण्यासाठी घरगुती उपचारांमध्ये गुळाचा वापर केला जातो. ते श्वसनमार्गातून श्लेष्मा साफ करण्यास मदत करते, ज्यामुळे श्वास घेणे सोपे होते.
त्वचेच्या आरोग्यासाठी चांगले
गुळात असलेले अँटिऑक्सिडंट्स आणि खनिजे अकाली वृद्धत्व रोखून आणि मुरुमे कमी करून त्वचा निरोगी ठेवण्यास मदत करतात.
गूळ खाण्याचे तोटे
गुळ खाण्याचे अनेक फायदे असले तरी, गुळाचे काही तोटे देखील आहेत जे दुर्लक्षित केले जाऊ शकत नाहीत.
साखरेचे प्रमाण जास्त
गुळाचा ग्लायसेमिक इंडेक्स रिफाइंड साखरेपेक्षा कमी असला तरी, त्यामुळे रक्तातील साखरेची पातळी वाढते. गुळामध्ये सुमारे ६५-८५% सुक्रोज म्हणजेच साखर असते. अती आणि अनियंत्रित गुळाचे सेवन केल्यास पांढर्‍या साखरेसारखे रक्तातील ग्लुकोजची पातळी वाढू शकते, ज्यामुळे मधुमेह किंवा इन्सुलिन प्रतिरोधक क्षमता असलेल्या लोकांसाठी धोका निर्माण होऊ शकतो. मधुमेहींसाठी ते सुरक्षित आहे कारण ते नैसर्गिक आहे ही कल्पना एक मिथक आहे; मधुमेहींनी गुळाचे कमी प्रमाणात सेवन करावे किंवा पूर्णपणे टाळावे. म्हणजेच माफक प्रमाणात सेवन करणे महत्त्वाचे आहे. गुळाचे अतिसेवन केल्याने जास्त साखरेचे सेवन करण्यासारख्याच समस्या जसे की जळजळ किंवा हृदयरोगाचा धोका उद्भवू शकतात.
कॅलरीज आणि वजन वाढणे
गूळ कॅलरीजने भरलेला असतो, प्रति १०० ग्रॅम सुमारे ३८३ कॅलरीज असतात. ते पांढर्‍या साखरेच्या जवळपास समतुल्य आहे, म्हणून गुळाचे कॅलरीज वाचवणारे नाही. वाढत्या वजनाबाबत जागरूक असणार्‍या लोकांनी गुळाचे जास्त सेवन केल्याने वजन वाढू शकते.
भेसळीचा धोका
व्यावसायिकरित्या उपलब्ध असलेल्या गुळात अनेकदा रसायने, कृत्रिम रंग किंवा इतर हानिकारक पदार्थांची भेसळ केली जाते, ज्यामुळे ते सेवनासाठी असुरक्षित बनते. गुळ बनवितांना अनेकदा खडू पावडर, कृत्रिम रंग किंवा साखरेच्या पाकासारख्या स्वस्त फिलरसह भेसळ केली जाते. हे पदार्थ त्याचे नैसर्गिक फायदे कमी करतात आणि त्याहूनही वाईट म्हणजे, तुमच्या आहारात हानिकारक पदार्थ आणू शकतात. म्हणून विश्वासार्ह स्त्रोताकडून गुळ खरेदी करणे महत्त्वाचे आहे.
अतिशयोक्तीपूर्ण आरोग्य दावे
सर्दीपासून सांधेदुखीपर्यंत सर्व गोष्टींवर उपचार म्हणून पारंपारिक आरोग्य चिकित्सेत गुळाला गुळाला महत्त्व दिले गेले आहे. आयुर्वेदातील उष्णता निर्माण करणार्‍या गुणधर्मांमुळे हिवाळ्यात ते उबदारपणाचा एक चांगला स्रोत असले तरी गुळाचे सेवन फक्त किरकोळ लक्षणे कमी करू शकते, परंतु ते वैद्यकीय उपचारांचा पर्याय नाही. अशक्तपणा किंवा श्वसनाच्या समस्यांसारख्या गंभीर आजारांसाठी त्यावर अवलंबून राहिल्याने योग्य काळजी घेण्यास विलंब होऊ शकतो, ज्यामुळे भविष्यात मोठ्या समस्या उद्भवू शकतात.
दंत आणि आरोग्यविषयक चिंता
कोणत्याही चिकट, साखरयुक्त अन्नाप्रमाणे, तोंडाची स्वच्छता उत्तम दर्जाची नसल्यास गुळ दातांना चिकटून राहू शकतो आणि पोकळी निर्माण करू शकतो. जर स्वच्छ परिस्थितीत गुळ बनविला गेला नसेल तर त्यातील अशुद्धता जसे की - धूळ, कीटकांचे भाग किंवा खराब साठवणीत निर्माण होणारी बुरशी आरोग्यास हानीकारक ठरू शकतार.
प्रत्येकासाठी नाही
काही लोकांनी गुळापासून दूर राहावे किंवा त्याचे सेवन मर्यादित करावे. ज्यांना पोटातील अल्सर आहेत, तसेच गर्भवती महिला की ज्यांना लोहासाठी गुळ खाण्यास प्रोत्साहित केले जाते, त्यांनी डॉक्टरांचा सल्ला घ्यावा, कारण जास्त साखर गर्भावस्थेतील मधुमेह गुंतागुंतीचा करू शकते.
ऍलर्जी होऊ शकते
काही लोकांना गुळाची ऍलर्जी असू शकते, ज्यामुळे पुरळ उठणे, पोटफुगी किंवा पचनक्रियेत अस्वस्थता यासारखी लक्षणे उद्भवू शकतात.
टिकण्याचा कमी कालावधी
गूळ हा अत्यंत हायग्रोस्कोपिक असतो (ओलावा शोषून घेतो), योग्यरित्या साठवला नाही तर त्यात बुरशीजन्य वाढ सहज होऊ शकते.
गूळ हा रिफाइंड साखरेचा एक नैसर्गिक आणि आरोग्यदायी पर्याय आहे, जो पचन सुधारणे, रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवणे आणि अशक्तपणा रोखणे असे अनेक आरोग्य फायदे देतो. तथापि, उच्च-कॅलरी सामग्री आणि रक्तातील साखरेच्या पातळीवर संभाव्य परिणामामुळे त्याचेे कमी प्रमाणात सेवन केले पाहिजे.तसेच सर्वोत्तम आरोग्य फायद्यांसाठी, नेहमी विश्वसनीय स्त्रोतांकडून आणि प्रतिष्ठित विक्रेत्यांकडून गूळ खरेदी करा, शक्यतो सेंद्रिय किंवा लहान प्रमाणात उत्पादक जे शुद्धतेला प्राधान्य देतात अशा ठिकाणाहून खरेदी करा. असे केल्याने, तुम्ही कोणत्याही आरोग्य धोक्यांशिवाय आपण गुळाचे असंख्य फायदे घेऊ शकता.